Tala taler: Færre uføre no enn før

«Skal eg le eller grina?» 

Eg sat og såg på Nytt på Nytt, og høyrde straumen av påstandar, insinuasjonar og vitsar. Er dei morosame på mi rekning? Er dette ein slags lytehumor, der ein ler og kosar seg over andre sin lagnad? 

Kjenslene riv litt i meg ei stund. Kunne ikkje i alle fall fredagskvelden vore ein frikveld, i alle fall utanom nyhetssendingane, slik at eg kunne få «vera ufør i fred» ei lita stund! Men eg vel ein annan strategi: Eg ler med. Mange kommentarar er gode og treffande, og ganske snart høyrer eg at me er på lag. Ironien og sarkasmen er så kraftig at eg faktisk opplever at dei forsvarer meg. 

Kanskje andre opplevde dette annleis? Det fortel berre at kjensler er ein ustabil målestokk når det gjeld desse spørsmåla. Eg vil derfor heller peika på ein del fakta;  tal som kan gjera debatten meir nyansert. 

«Det er altfor mange føre", blir det sagt. Og seier ein det same mange gonger, blir det før eller seinare ei slags sanning. Men er dette sant? Blir det stadig fleire uføre?  Uføremeldinga som blei lagt fram for Stortinget i fjor, Prop 130-l-2010--2011 har ei rekke fakta om dette. Eg tar med ein del av desse, og kommenterer dei: 

* Det er fleire eldre i landet. 

Sidan 2000 har auken i talet på personar mellom 55 og 67 år vore spesiell sterk.  Denne auken er større enn auken i uføre i den same gruppa. Det er altså fleire mellom 55 og 67 som er uføre no, men det er ein lågare prosent av den aldersgruppa.

* Mange kvinner blir uføre. 

Forskarane har ikkje konkludert med kva som er årsaka til dette, men her gir også tala ein peikepinn. Kvinner har lågare dødelegheit i alle årsklassar. Der menn døyr av sjukdomane dei får, overlever kvinna eller får i mindre grad dødelege sjukdomar tidleg i livet. Kvinner får oftare muskel- og skjelettplager/sjukdomar. 

Mange menn som har svak helse, har hatt høve til å gå av med AFP når pensjonsalderen nærma seg. Mange kvinner som arbeider deltid, har ikkje hatt det høve, og har gått over på uføretrygd når helsa svikta. 

Kvinnene si deltaking i arbeidslivet har auka med gjennomsnitleg 11,5 år frå 1989 til 2008, medan mannen sin auke har vore på 1 år. Arbeidstyngda på kvinner som gruppe, har altså endra seg monaleg, og det er naturleg at slitasje/ skade i yrkeslivet fylgjer utviklinga. 

* Høg sysselsetting

Ved høg sysselsetting tar ein store deler av arbeidstyrken i landet i bruk. Det inneber også at fleire som i utgangspunktet har vanskar i arbeidslivet, får ein plass der. Desse har likevel større fare for å "detta ut att" av arbeidslivet.

Ikkje fleire uføre, relativt sett.

Dette fortel at dei demografiske fakta forklarer auken i talet på uføre. Hadde det vore like mange uføre prosentvis som for nokre tiår sidan, hadde det faktisk vore fleire uføre no enn det er i dag.

Det er altså ingen smitteffekt, ingen lettare tilgang til trygd, ingen lette utvegar som er forklaringa.

Stortingsmeldinga peikar også på store skilnader mellom høgt- og lågtløna, høgt og lågt utdanna, og den gir ein del internasjonale samanlikningar, alt av stor interesse for den som er oppteken av temaet.

Eit stort puslespel.

At talet på uføret ikkje har auka, relativt sett, inneber ikkje at ein ikkje skal setja fokus på korleis fleire kan vera i arbeid, heit eller delvis, eller korleis ein kan unngå at unge ikkje får prøva seg i arbeid med den helsa dei har. Alle er tente med det: Arbeidslivet, samfunnsøkonomien og personleg utvikling, velvere og sjølvbilete hjå den som ikkje kan gå heilt i takt med fleirtalet. Kunne berre ordskiftet framover tatt sikte på å kasta lys over dei tiltaka som kunne fremja dette! For at det skal skje må me som er uføre la vera å gå i skyttargravene, dei friske må la vera å spreia mistanke og arbeidsgjevar og styresmaktene må gå saman om gode praktiske og økonomiske tiltak. Så får me saman få i hop det store puslespelet der me har kvar vår brikke som trengst for å danna heilskapen.

 **
Dette blei mitt hjartesukk, "eit objektivt hjartesukk" denne gongen. I dag har eg lese eit subjektivt: eit ordentleg hjartesukk, som dreier seg om det same. Det finn du her på Mormors klagemur: Me retten til å klaga: Skammens penger

Mine tidlegare bloggpostar som handlar om praktiske og økonomiske ordningar, finn du ei liste med lenker til  her