"Har me det for godt når to av fem i arbeidsstyrken får trygd?" Dette var temaet for Debatten 11.10.
Og det er eit godt spørsmål, - eit slikt spørsmål som ofte får meg til å spørja etter kva som ligg bak spørsmålet, og ikkje minst korleis tala er komne i stand.
Eg har gått stortingsmeldinga, Uføremeldinga, etter i saumane, og fekk nokre aha-opplevingar
då eg kom over ein del
fakta som gjeld uføre; tal som kan gjera debatten meir nyansert.
* Det er fleire eldre i landet.
Sidan 2000 har auken
i talet på personar mellom 55 og 67 år vore spesiell sterk. Denne auken er større enn auken i uføre i den
same gruppa. Det er altså fleire mellom 55 og 67 som er uføre no, men det er ein lågare prosent av den aldersgruppa.
* Mange kvinner blir uføre.
Forskarane har
ikkje konkludert med kva som er årsaka til dette, men her gir også tala
ein peikepinn.
Kvinner har lågare dødelegheit i alle årsklassar. Der menn døyr av
sjukdomane
dei får, overlever kvinna eller får i mindre grad dødelege sjukdomar
tidleg i livet. Kvinner får oftare muskel- og skjelettplager/sjukdomar.
Mange menn som har svak helse, har hatt høve
til å gå av med AFP når pensjonsalderen nærma seg. Mange kvinner som arbeider
deltid, har ikkje hatt det høve, og har gått over på uføretrygd når helsa svikta.
Kvinnene si deltaking i arbeidslivet har auka med gjennomsnitleg 11,5 år frå
1989 til 2008, medan mannen sin auke har vore på 1 år. Arbeidstyngda på kvinner
som gruppe, har altså endra seg monaleg, og det er naturleg at slitasje/ skade
i yrkeslivet fylgjer utviklinga.
* Høg sysselsetting
Ved høg sysselsetting tar ein store deler av
arbeidsstyrken i landet i bruk. Det inneber også at fleire som i
utgangspunktet har vanskar i arbeidslivet, får ein plass der. Desse har
likevel større fare for å "detta ut att" av arbeidslivet.
Ikkje fleire uføre, relativt sett.
Dette fortel at dei demografiske fakta forklarer
auken i talet på uføre. Hadde det vore like mange uføre prosentvis som
for nokre tiår sidan, skulle det faktisk vore fleire uføre no enn det er i
dag.
Det er altså ingen smitteffekt, ingen lettare tilgang
til trygd, ingen lette utvegar som er forklaringa.
Stortingsmeldinga peikar også på store skilnader
mellom høgt- og lågtløna, høgt og lågt utdanna, og den gir ein del internasjonale
samanlikningar, alt av stor interesse for den som er oppteken av temaet.
Eit stort puslespel.
At
talet på uføret ikkje har auka, relativt sett, inneber ikkje at ein ikkje skal
setja fokus på korleis fleire kan vera i arbeid, heit eller delvis, eller korleis
ein kan unngå at unge ikkje får prøva seg i arbeid med den helsa dei har. Alle
er tente med det: Arbeidslivet, samfunnsøkonomien og personleg utvikling, velvere
og sjølvbiletet hjå den som ikkje kan gå heilt i takt med fleirtalet.
Kunne
berre ordskiftet framover tatt sikte på å kasta lys over dei tiltaka som kunne
fremja dette! For at det skal skje, må me som er uføre la vera å gå i skyttargravene,
dei friske må la vera å spreia mistanke og arbeidsgjevar og styresmaktene må gå
saman om gode praktiske og økonomiske tiltak. Så får me saman få i hop det store
puslespelet der me har kvar vår brikke som trengst for å danna heilskapen.
**
Mine tidlegare bloggpostar som handlar om praktiske og økonomiske ordningar, finn du ei liste med lenker til her
