Elefanten og musa i eit tredelt helsevesen.

Kor mange lag kan helsetilbodet vårt delast inn i?

1. Offentleg finansiert. Du får vurdering av ein lege som avgjer kor fort du kjem fram i køen. Mange opplever dette på same vis som då dei skulle ha time hos legen sin: "Det er for tida stor pågang. Ver vennleg og vent. Du rykker stadig framover i køen."

Og dei fleste ventar.

2. Forsikring. Nokre arbeidsgjevarer vel å betala litt på det jamne i ei forsikringsordning for at arbeidstakarane skal vera kortast tid vekke frå arbeidet om dei blir sjuke og treng helsetenester. Dei kan svara ja når legen spør: Har du forsikring som kan få deg fram i køen?

3. Betaling. Blir du sjuk, betaler du frå eiga lommebok. Lommeboka er tjukk nok, og du får hjelp på dagen. Du bruker ikkje pengar på forsikring (solidaritet med andre som blir sjuke), for det er jo ikkje sikkert du blir sjuk. Men dukkar det opp problem, blir pengane til god nytte.

Helseministeren peika på at når ein får eit tilbod frå ein privat aktør, skal det ikkje oppfordrast til 100 % eigenbetaling: "Du får time om ein månad, men om du bestaler sjøl, kan du få time i morgon." (NRK 14.02.2013)

Elefantar og mus
Dei er elefantar som er skremde av mus, seier Bent Høie om Arbeidarpartiet sin motvilje mot å sleppa til private i større grad.

Spørsmålet er berre om elefanten vil halda fram med å vera elefant, og musa i framtida vil vera ei mus? Eller vil dei bli meir likeverdige i kraft og storleik etter kvart med Høgre sin politikk?

Det er freistande å ty til: Det er det same kva farge katten har, berre den fangar mus, når først musa er nytta i biletbruken. Det er ikkje viktig for folk kven som gir helsetilboda. Det er rett. Men det er viktig at me har ei helseteneste som gir breidda av tilbod og som syt for forskning og opplæring utan kortsiktig vinst. Dessutan må det vera ei viss fordeling av tenester rundt om i landet. Dette er eg ikkje viss på at Høgre sin modell sikrar. Eg blir heller ikkje rolegare av å lesa kva Bent Høie seier på Ytring om korleis han vil kutta helsekøane. Han gir mange gode (for)svar her. Men han hoppar, etter mitt syn, for lett over nokre spørsmål:

Vil ikke dei private ta dei enklaste operasjonane?
Høie stadfestar at det kan skje, men gir uttrykk for at det ikkje er så farleg, fordi det offentlege alltid vil ta dei andre og vil vera best på det kompliserte og samansette.

Kva med kompetansebygging?
På kort sikt: Vil legar og fagkompetanse som det offentlege har investeret i, gå over til privat sektor, slik at dei offentlege sjukehusa må "begynna på nytt" med kompetansebygginga? (Ja, for Høie legg til grunn ein støre samla sjukehussektor, og dermed trengst fleire fagfolk). På lang sikt: Vil private sjukehus ta medansvar for utdanning og kompetansebygging?

Vil ikkje uavgrensa høve til å ta unna køane gjera eit evt overforbruk av helsetenester større og føra til auke i samla utgifter?
Høie har rett i at kø ikkje er ein god prioriteringsmetode. Likevel veit me at større tilgang faktisk aukar bruk. Det viser undersøkingar som fortel at dei som bur i nærleiken av eit sjukehus, får fleire helsetenester frå sjukehus/spesialisthelsetenesta.

Når det gjeld ei samla utgiftene, kan det ikkje vera rett å ha ein open sekk, då det må vera rett at også tilvisande legar skal vita at det er avgrensa midlar å henta. Legar er også vanlege menneske, og sit dei med vurdering av kor mange undersøkingar dei skal tinga, vil det påvirka dei om det ikkje er avgrensingar i pengebruk. Ansvaret for likevel å ta dei undersøkingane som trengst for å gi eit forsvarleg tilbod, vil uansett liggja på legen, slik det er også i dag.

Fleire av Høie sine svar skal gjera oss trygge fordi elefanten er større enn musa. Eg er uroleg for at det ikkje alltid vil vera slik, og då må det betre svar til for å gjera meg trygg.

Fordi: Alle skal med!